Sáng nay ngay sau dạy và chưa tới 5 giờ sáng, tôi đã lên mạng qua điện thoại và thấy một số ảnh mà đã được chụp tại Mỹ trong dịp gặp gỡ giữa Nina Phạm và tổng thống Obama tại Nhà Trắng. Bây giờ là sáp 12:00 nhưng tôi đang cứ nhìn những ảnh đẹp này và cũng đang suy nghĩ làm sao những ảnh này có sức cảm động nhứ thế.

Có nhũng lý do đơn giản và đương nhiên như những sự kiện trên thế giới dạo này sợ quá, buồn quá. Hay là chuyện riêng của Nina Phạm, một người trẻ làm trong một ngành nhân đạo, có nguy cơ và đã không may lấy nghiễm ebola từ một người khác như thế. Cũng đương nhiên là việc cô Nina Phạm là người Việt làm làm cho tôi đặc biệt quan tâm. Như ai đề ý đến tôi, nhũng sự hiểu biết của tôi đối với cộng đồng người Việt Nam bên mỹ còn hạn chế. Một lý do tôi đã lên mạng sáng nay là xem còn bị những người yêu cơ vàng tiếp tức nếm đa không! (hê hê hê…) Dù ‘chẳng hiểu gì’ về người Việt Nam ở bên Mỹ thì ít nhất tôi cũng muốn hiểu thêm và đương nhiên (một lần nữa) tôi rất thông cảm với cộng đồng người Việt Mỹ, bất chấp nhũng hạn chế của mình.

Là một người đã lớn lên ở một cộng đồng mà chủ yếu là người ‘da đen’ và là một người đã lớn lên trong một gia đình mà đã đầu tranh vì những quyền dân sự ngày xưa tôi đã từ lâu ủng hộ cho B. Obama (hoặc gọi bằng cách của một số bạn là ‘Ô’). Dù tôi cũng khá buồn về kết quả của 2 nhiệm kỳ của Ông (là chuyện khác) tôi vẫn thích tính cách của Ông và cũng đáng tự hảo về nhũng thành đạt của ông. Nhưng đó cũng chưa phải là gì do tôi thấy xúc động quá.

Nhưng tôi thấy những lý do tại sao những ảnh này (dù nhìn bao nhiều lần) làm cho mình muốn khóc là vì những ảnh này phản ánh một số yếu tố đẹp nhất của xã hội Mỹ riêng và nhân loại nói chung.

Y tưởng thứ nhất là tôi nhớ nhà. Nhớ Mỹ. Nhớ lắm. Mỹ nhiều vấn đề quá va có nhiều yếu tố tôi thực sự ghét (trong đó có nhũng ‘di sản’ về phần biệt chủng tọc v.v.). Tôi không ảo tưởng một tí nào về Mỹ. Là đất nước mà cụ Ông của tôi đã sang cách đây 106 năm để tránh đàn áp. Là đất nước mà có một lịch sử xã hội quá phức tạp. Mà là một xã hội đặc biệt mà thình thoảng làm cho tôi có những cảm giấc tuyệt với. Ở các nước khác cũng có những dân số đa dạng về ‘chủng tộc’ (một khái niệm không có nghĩa gì về mặt khoa học) và có những chuyện hay. Nhưng chỉ ơ xã hội Mỹ của hôm nay mà có thể có những hình ảnh này là đúng.

Ý tưởng thứ hai mà những bức ảnh này đã và đang làm cho mình nghĩ đến là những đức tính tốt nhất và cao nhất của nhân loại. Ở bất cứ nước nào, có một gặp gỡ như này là quá đẹp. Một người gốc Việt và một người gốc châu âu và châu phi. Một dân thường và một tổng thống. Một con gái mới thoát nguy hiểm trầm trọng đang sống và đứng trước những mắt tự hảo của mẹ và em gái.

Thôi, viết nhiều quá. Xin phép nghỉ để cho mình xem những ảnh này thêm.

JL

Chuyến thăm của Bộ trưởng ngoại giao Phạm Bình Minh đến Washington lần này đánh dấu một sự kiện quan trọng trong quá trình làm nồng ấm mối quan hệ giữa lãnh đạo Hoa Kỳ và Việt Nam. Cuộc gặp song phương giữa ông Minh và ông Kerry diễn ra một vài tháng sau các cuộc thảo luận cấp cao giữ nhiều đại diện khác nhau của hai nhà nước trong bối cảnh Trung Quốc đang âm mưu thực thi các yêu sách chủ quyền phi pháp trên Biển Đông và đang nỗ lực thay đổi hiện trạng trên vùng biển này qua những phương tiện cưỡng bức khác nhau.

Trước những sự đe dọa này – đối với chủ quyền Việt Nam và an ninh khu vực – việc Washington sắp dỡ bỏ lệnh bán vũ khí sát thương cho Hà Nội đã thu hút rất nhiều mối quan tâm trực tiếp. Ngoài việc chuyển giao các phương tiện quân sự và công nghệ, sự kiện này còn mang ý nghĩa biểu tượng to lớn. Và cũng phản ánh những biên đổi to lớn và ngaỳ càng phức tạp trong nền chính trị toàn câu.

Khu vực Đông Á và Thái Bình Dương hiện nay đang rất thiếu thái bình. Sau những hành động trái phép của chính quyền Bắc Kinh, cái được gọi là “niềm tin chiến lược” đã bị thiệt hại nghiêm trọng, nếu không muốn nói là đã mất đi. Cụ thể, trong một thời gian rất ngắn, hành vi của Trung Quốc đã dẫn đến việc nhiều nước trong khu vực phải mua sắm vũ khí. Rõ ràng Việt Nam phải bảo vệ chủ quyền đất nước và song song đó cũng phải đấu tranh theo cách đa phương. Nhưng vào thời đại đặc biệt phức tạp này, Việt Nam nên thiết lập đối tác với ai, đặc biệt là những quốc gia có liên quan đến vấn đề biển Đông?

Nến cố gắng phát triển những quan hệ tốt nhất mà có thẻ với Bắc Kinh nhưng cũng không chịu một quan hệ ‘anh em’ là đúng. Tình trạng đối với Trung Quốc còn quá phức tạp và rất khó đoán những ý định của Bắc Kinh là như thế nào. Còn Nga? Ngoài việc bán vũ khí, thì động thái của Putin trong những hồ sơ ở Châu Âu đã làm cho quyền mềm của nước đó xuống rất nghiêm trọng. Vì nhiều lý do khác nhau, đôi tác với Mỹ là một phương án hấp dẫn, nếu chưa đủ đâu. Việc Việt Nam đang tăng cường những quan hệ chiến lược mới (v.d., Ấn, Nhật) là rất có lý. Nhưng phải đề ý. Dù chiến lược của Việt Nam là làm bạn với tất cả nhưng phải có những mối quan hệ dựa vào “niềm tin đáng tin cậy và bền vững”.

Việc Washington dỡ bỏ lệnh cấm báo hiệu một sự hợp tác quân sự sâu rộng hơn giữa hai nhà nước. Tuy nhiên, cuộc gặp gỡ lần này giữa các lãnh đạo hai bên vượt xa phạm vi hợp tác quân sự. Gần bốn thập kỷ sau cuộc chiến tranh thảm khốc, Mỹ và Việt Nam đã cùng chia sẻ nhiều quan tâm đến lĩnh vực thương mại, đầu tư, và giáo dục. Cả hai nước cũng rất lưu tâm đến nhu cầu chế ngự “chính sách đơn phương không bị ngăn cản” [unchecked unilateralism] của Bắc Kinh – một cách nói ngoại giao được ông Phạm Bình Minh mô tả gần đây.

Về phương diện quốc tế, cảnh quan mối quan hệ nồng ấm giữa Hà Nội và Washington thu hút rất nhiều sự chú ý quan trọng. Mối quan hệ thân thiết giữa hai chính quyền chắc chắn sẽ giúp Việt Nam và Hoa Kỳ cùng hợp tác với các quốc gia khác – bao gồm Trung Quốc [nếu nước này đồng ý hợp tác] – nhằm xây dựng một khu vực an toàn, an ninh, và thịnh vượng.

Những phân tích của tôi về Việt Nam cho thấy rằng đứng giữa khoảng cách giữa Việt Nam hiện tại và một Việt Nam thịnh vượng hơn trong tương lai là một loạt các quyết định chính trị quan trọng về phát triển thể chế. Việt Nam là một quốc gia có tiềm năng kinh tế khổng lồ. Kinh tế Việt Nam có tiềm năng phát triển tốt hơn nữa. Người Việt Nam đã nhìn thấy những cải thiện rất quan trọng trong đời sống của họ, nhưng những cải thiện ấy chỉ đạt được ở tốc độ thấp do sự bất bình đẳng giữa các nhóm thu nhập, và đang tiến triển rất chậm do những kiềm hãm về thể chế khác nhau, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến phát triển giáo dục, chăm sóc sức khoẻ, và các cơ hội kinh tế.

Nhưng tôi tin chắc rằng một xã hội ngày càng dựa vào pháp trị cùng với các hệ thống minh bạch và trách nhiệm giải trình là các yếu tố quan trọng giúp đưa Việt Nam tiến lên dù vấn đề này có thể gây tranh cãi. Các lãnh đạo Việt Nam nhận ra tầm quan trọng của những bước đi như thế này. Nhưng câu hỏi đặt ra là ai sẽ đứng ra thực hiện chuyện này? Thực sự, Việt Nam sẽ hưởng lợi rất nhiều khi mối quan hệ giữa hai quốc gia đã trở nên tốt hơn. Việt Nam có rất nhiều điều cần học hỏi từ Mỹ nhưng cũng có một số điều cần tránh. Về những gì cần học hỏi hãy xem những vấn đề về chế độ pháp trị. Về những gì cần tránh hãy thế ảnh hướng quá đáng của các nhóm lời ích vào nền dân chủ của Mỹ — một trong những yếu tố mà đã anh hưởng xấu đến phúc lợi của dân thường.

Quan trọng nhất là Việt Nam nên tiến đến mối quan hệ với Mỹ một cách cẩn trọng nhưng với tinh thần cởi mở, cam kết cải cách và dân chủ hóa để tiến đến một xã hội công bằng văn minh mà người Việt Nam ở mọi thành phần đã nỗ lực tìm kiếm trong nhiều thế kỷ qua. Mối quan hệ thân thiết hơn với Hoa Kỳ và các đất nước khác rất đáng được hoan nghênh và có thể giúp Việt Nam đối phó với những thách thức và đưa ra những quyết định khi cần. Nhưng sau rốt, chính người Việt Nam phải đoàn kết với nhau để có một tương lai thịnh vượng và bảo đảm hơn.

JL

Lưu ý: Một bản ngấn hơn đã được đang trên báo Tuổi Trẻ vào ngày 5/10/2014. Bấm ở dưới để đọc. Đọc giả sẽ thấy một số khác biệt. Tác giả đang thảo luận với tờ báo nhằm mục tiêu đạt được một sự đồng ý về những nguyên tắc chủ bút. Cảm ơn báo TT.